Jiroskop Nasıl Çalışır

Eksen, rotor içinde dönebileceği bir çember üzerine yataklanmıştır.

Bu çember ise dik açı yapacak şekilde başka bir dış çembere kenetlenmiştir.

Son dış çember ise hem iç hem de dış çemberle dik açı yapan bir çerçeveye oturtulmuştur.

Rotorun dönmesi göz önüne alınmazsa jiroskop iki serbestlik derecesine sahiptir.

Yani alet, hem düşey ve hem de yatay eksen etrafında dönebilecektir.

Dönmediği durumda, jiroskopun özelliği belirgin değildir.

Sadece ağırlık merkezi değişmeden her doğrultuya dönebilen bir düzendir.

Ancak rotor döndüğünde jiroskopun özelliklerinden biri hemen ortaya çıkar, şekil değiştirmez bir durum alır.

Ekseni, durduğu yer ne kadar oynatılırsa oynatılsın doğrultusunu muhafaza eder.

Bu özelliğe jiroskopik atalet denir.

Bu atalet açısal hıza, ağırlığa ve ağırlığın yoğunlaştığı çapa bağlıdır.

En büyük tesir, kütlesi kenarlarında toplanmış ve hızlı dönen kütleler için elde edilir.

İkinci özelliği ise, kuvvet tatbikiyle ortaya çıkar.

Yatay eksen doğrultusunda tatbik edilecek bir kuvvet, jiroskopun mukavemeti ile karşılaşır ve yatay eksen etrafında dönmek yerine eksen etrafında döner.

Tersine olarak düşey eksen yönünde kuvvet tatbik edildiğinde ise, jiroskop karşı koyar ve yatay eksen etrafında döner.

Jiroskop kendisine has bir alet olup, dış etkenlerden yer çekiminden ve merkezkaç kuvvetinden müteessir olmayan bir referans ekseni sağlar.

Jiroskopun pratik bütün uygulamaları yukarıda sözü edilen iki özelliğe dayanır.

Ancak tek başına nadiren kullanılır.

Tabiatta çeşitli şekillerde uygulaması uzun zamandır mevcut olmasına rağmen, 19. yüzyıla kadar hakkında pek az şey bilinmekteydi.

Dünyanın kendisi, uzayda ekvatoru yaklaşık 1600 km/saat hızla dönen bir jiroskoptur.

İki kanatlı böceklerde bulunan ” çok küçük uçuş kontrolü jiroskopları ” ise çubuk şeklinde olup, dönme yerine titreşirler.

Bu çeşit jiroskoplar laboratuvarda yapılmış ve özellikleri tespit edilmiştir.

Ancak, günümüzde kullanılan jiroskoplar tekerlek tipinde dönel olanlarıdır.

Jireskop’un Tarihi:

• Fransız Jean Bernard Leon Foucault 1852’de dünyanın döndüğünü göstermek için yaptığı bu alete jiroskop ismini vermiştir.
• Ancak devamlı dönmeyi tatbik edecek bir teknik meydana gelmediğinden yaklaşık olarak 60 yıl jiroskop matematikçilerin oyuncağı olarak kalmıştır.
• Gemilerde çelik kullanılması arttıkça mağnetik pusulaya güven azalmış ve jiroskopik pusula önem kazanmıştır.
• Önce Almanya’da ve daha sonra Amerika Birleşik Devletlerinde uygulama sahası ortaya çıkmıştır.
• Gemi ve uçakların hareketlerini kontrol etmek için jiroskopik aletler geliştirilmiştir.
• Gemilerde yalpa hareketlerini önleyen jiroskoplar, ayrıca torpidolara da yön vermek için kullanılır.
• 1943’te deniz toplarının yönlendirilmesinde istifade edilmiştir.
• İkinci Dünya Harbi, jiroskopun hızla gelişmesini zorlamıştır.